Gmina Tuplice
www.tuplice.pl

Z analiz rozwoju osadnictwa słowiańskiego na obszarze Łuku Mużakowa wynika, że zasiedlenie obszaru dzisiejszych Tuplic i ich najbliższych okolic, miało miejsce w końcu XII wieku lub w ciągu pierwszej połowy XIII wieku. W kolejnym stuleciu uformowały się dwie odrębne osady: Wielkie Tuplice, gdzie przed 1346 rokiem wzniesiono dziś już nieistniejący, murowany kościół parafialny (dzisiejsza ul. Kopernika) oraz Małe Tuplice, powstałe wzdłuż dzisiejszej Alei Wojska Polskiego.

Prawdopodobnie już w pierwszej połowie XIV wieku, Tuplice nadane zostały w lenno. W 1495 roku wzmiankowano braci Lorenza i Baltzera von Metzerode na Tuplicach. Kolejnymi właścicielami tutejszych dóbr byli przedstawiciele rodów: von Berge, von Biberstein i von Ronow. W 1668 roku posiadłość przejął książę sasko – merseburski Christian I. Dzięki jego staraniom, w 1678 roku miejscowość otrzymała prawa miejskie, co przyczyniło się do rozwoju rzemiosł, zwłaszcza garncarstwa.

Od połowy XIX wieku dzięki rozwojowi górnictwa i przemysłu, a później także dzięki budowie kolei nastąpił dynamiczny rozwój miejscowości. Liczba mieszkańców szybko rosła a rozwijające się pod względem przestrzennym miejscowości z czasem połączono w jedną, w 1925 roku liczącą 1301 mieszkańców.

Dziś Tuplice są siedzibą gminy i stanową centrum administracyjno-usługowe dla dwunastu okolicznych miejscowości. Atutem rejonu tuplickiego są przede wszystkim walory przyrodnicze. Lasy obfitujące w grzyby i jagody, będące siedliskiem wielu gatunków zwierząt, wśród których warto wymienić bielika i coraz liczniejsze bobry. Pozostałością po dawnych kopalniach węgla brunatnego i glin ceramicznych są liczne wyrobiska, tworzące obecnie tzw. pojezierze antropogeniczne, przyciągające licznych wędkarzy. Rozwija się agroturystyka, powstają ścieżki i szlaki rowerowe. Warto też zwrócić uwagę na tuplickie zabytki architektury takie jak kościół neogotycki, ruiny cegielni z unikatowym piecem Hofmanna oraz dwa założenia dworskie w Chełmicy.

W Tuplicach znajduje się także malowniczy Park z ścieżkami spacerowymi i Wzgórze Tuplickie, miejsce spacerów, spotkań, rekreacji i rozrywki.

Gmina Tuplice jest członkiem Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr i rozwija współpracę transgraniczną z Niemcami. Jej partnerem jest Związek Gmin Döbern w Brandenburgii.

Tuplice były wtedy znaczącym ośrodkiem przemysłu ceramicznego. Rozmieszczenie tutejszych zakładów pokazuje znajdująca się obok mapka.

Warto zobaczyć:

Kościół parafialny pw. Chrystusa Króla

Wybudowany został w latach 30. XX wieku w stylu neogotyckim na planie wydłużonego prostokąta, z węższym wyodrębnionym prezbiterium i zakrystią od strony północnej. Otwory okienne ostrołukowe, nawiązują do gotyku. Budowlę nakryto stromym dwuspadowym dachem z umieszczoną na środku drewnianą dzwonnicą ze strzelistym blaszanym hełmem. Od strony zachodniej, do nawy przylega niewielki przedsionek, zaś od strony południowej dobudowano plebanię. Wnętrze nakryte zostało oryginalną drewnianą kolebą. Część prezbiterialna oddzielona została ostrym łukiem tęczowym. Nad ołtarzem znajduje się drewniana rzeźba przedstawiająca Chrystusa Króla stojącego na kuli ziemskiej.

Pałac w Chełmicy

Istniejący do dziś pałac wybudowany został na przełomie XIX i XX wieku na planie litery L. Obiekt posiada dwie kondygnacje i nakryty jest dwuspadowym dachem. W północny narożnik budowli wkomponowana została kwadratowa wieża nakryta czterospadowym dachem. Od strony dawnego dziedzińca do ściany północnej przylega niewielka prostokątna dobudówka z tarasem umieszczonym na drugiej kondygnacji. Otwory okienne nakryte są płaskimi nadprożami lub łukami odcinkowymi. W sąsiedztwie pałacu znajdują resztki zabudowy folwarcznej i dawny park krajobrazowy.

Rejon Tuplic – pojezierze antropogeniczne

W Tuplicach i w ich rejonie znajduje się mnóstwo zbiorników wodnych. Prawie wszystkie te "jeziora", to ślady po dawnych kopalniach węgla brunatnego i iłów ceramiki budowlanej. Najbardziej interesujący krajobrazowo jest położony w centrum Tuplic tak zwany "Staw Kołkowy". Był to obszar dawnej podziemnej kopalni "Amalie" czynnej w latach 1866-1872. Faktycznie jest to nieckowate obniżenie terenu, wewnątrz którego rosły kiedyś drzewa i które wyznacza zasięg korytarzy kopalnianych. Powolne osiadanie terenu i jego zawodnienie spowodowało obumarcie drzew, których dzisiaj widocznym śladem są wystające z wody fragmenty pni, od których staw zapożyczał swoją nazwę. Wokół tego sztucznego zbiornika zobaczymy roślinność wodną i liczne stanowiska wędkarskie. Po prawie 150 latach, woda, początkowo silnie zakwaszona siarczkami znajdującymi się w węglu, zdążyła się "wysłodzić". Życie biologiczne, wzbogacone o siedliska wodne, wróciło do swojego naturalnego stanu. Do stawu najlepiej dotrzeć wędrując od centrum Tuplic do końca ulicy Ogrodowej, która przechodzi w wyraźną polną drogę. Staw położony jest po jej prawej stronie, naprzeciwko innego dawnego kopalnianego wyrobiska, gdzie znajdowała się kopalnia "Heinrich" czynna w okolicy 1866 roku. Oczywiście w jego miejscu również znajduje się sztuczny zbiornik wodny.

Wokół Tuplic znajduje się również wiele dawnych wyrobisk wydobycia iłów ceramicznych, których złoża sąsiadowały z pokładami węgla. Wyraźnie widocznym śladem przemysłu ceramicznego, poza wyrobiskami, są ruiny dużej cegielni, położone w centrum Tuplic, na południe od torów kolejowych oraz nasypy rozległej sieci kolejki wąskotorowej, którą był do niej transportowany urobek. Nasypy kolejki to obecnie naturalny pieszy szlak do poruszania się pomiędzy zawodnionymi wyrobiskami. Na jego trasie miejscami widoczne są jeszcze drewniane podkłady kolejowe i fragmenty szyn.

Pobyt w rejonie Tuplic to również doskonała okazja do zwiedzenia najbardziej północnych części Łuku Mużakowa, graniczących od północy z Kotliną Zasiecką. Jest to obszar silnie zalesiony, z regularną siatką doskonale utrzymanych dróg leśnych, z których część posiada utwardzoną nawierzchnię. To idealne miejsce dla dłuższych wycieczek rowerowych, których celem może być Pałac hrabiego Brühla w Brodach lub 41- metrowa wieża widokowa, która przypominając latarnię morską wznosi się w pobliżu siedziby Ośrodka Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Jeziorach Wysokich. Udając się tam, po drodze możemy zamienić się w geoturystów i odwiedzić jedną z wielu występujących tu wydm. Znajduje się ona nad samym brzegiem "Wielkiego Stawu", który też jest sztucznym zbiornikiem, ale bez żadnego związku z górnictwem. Jest to rybny staw hodowlany, widoczny już na mapie z 1757 roku, pod nazwą "Wentzen Teich", a na mapach z XIX wieku pod nazwą "Wunzen Teich". Od północy, jednym z ramion, przylega do niego bardzo regularnie wykształcona wydma paraboliczna, znacznych rozmiarów, na krawędzi wydmy znajduje się odsłonięcie piasków eolicznych, umożliwiające zapoznanie się z wyglądem utworów osadzanych przez wiatr.

Rowerowa autostrada – po torowisku linii kolejowej Tuplice – Łęknica (25 km)

Prawdziwą rowerową autostradą jest ścieżka prowadząca po torowisku dawnej linii kolejowej Tuplice – Łęknica, która została oddana do użytku w 2014 roku.

Linia kolejowa, po której obecnie prowadzi ścieżka, została wybudowana przez Łużyckie Towarzystwo Kolei Żelaznych (Lausitzer Eisenbahngesellschaft), a uroczyste otwarcie miało miejsce 15 czerwca 1898 roku. Linia kolejowa służyła blisko 100 lat. Połączenie osobowe do Łęknicy zostało zlikwidowane w 1996 roku, a ostatni pociąg przejechał w 2002 roku.

Obecna trasa rowerowa, o długości 25 kilometrów i szerokości od 1,5 do 2.5 m, przebiega zgodnie z rytmem dawnych przystanków i stacji kolejowych: Tuplice – Chełmica – Żarki Wielkie – Chwaliszowice – Nowe Czaple – Łęknica. Po drodze można zobaczyć wiele elementów dawnej infrastruktury kolejowej.

Tekst na podstawie Maciantowicz i Koźma 2014.
Łuk Mużakowa po obu stronach Nysy Łużyckiej.
Przewodnik geologiczno-turystyczny.